Về bản chất, thị trường liên ngân hàng là nơi để các ngân hàng hỗ trợ, chia sẻ nhau, nhằm đáp ứng nhu cầu thanh khoản trong ngắn hạn. Các ngân hàng giao dịch với nhau chủ yếu dựa trên lòng tin. Thế nhưng, hiện thị trường liên ngân hàng Việt Nam hoạt động không phải như vậy.Thực hư lãi suất liên ngân hàng
Thời gian gần đây, lãi suất trên thị trường liên ngân hàng giảm khá mạnh. Theo Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN), trong tuần từ 23 đến 27/7/2012, tổng doanh số giao dịch trên thị trường liên ngân hàng bằng VND đạt xấp xỉ 115.026 tỷ đồng, bình quân khoảng 23.005 tỷ đồng/ngày. Các giao dịch liên ngân hàng tập trung chủ yếu vào các kỳ hạn ngắn, khi doanh số giao dịch kỳ hạn này đạt khoảng 77.730 tỷ đồng, tương đương 68% tổng doanh số giao dịch bằng VND.
Lãi suất giao dịch bình quân giảm đối với các kỳ hạn từ 1 tháng trở xuống và kỳ hạn 6 tháng; trong đó, kỳ hạn 1 tháng giảm nhẹ, các kỳ hạn còn lại có mức giảm từ 0,81% (kỳ hạn 6 tháng) đến 1,64% (kỳ hạn qua đêm). Các kỳ hạn 2 tháng, 3 tháng và 12 tháng, lãi suất giao dịch bình quân tăng, với các mức tăng từ 0,13% đến 0,57%; riêng kỳ hạn 9 tháng và trên 12 tháng có các mức tăng lần lượt là 1,16% và 2,67%, tuy nhiên, các giao dịch VND trên 12 tháng phát sinh không đáng kể.
Nhiều ý kiến cho rằng, lãi suất trên thị trường liên ngân hàng giảm chủ yếu do thanh khoản của các ngân hàng đã được cải thiện đáng kể, khi huy động vốn vẫn tăng trưởng khá tốt, song tín dụng tăng rất yếu.
“Điều đó không sai, nhưng chưa đủ”, phó tổng giám đốc phụ trách tiền tệ và thị trường vốn một NHTM cho biết. “Hiện các giao dịch vốn trên thị trường liên ngân hàng chủ yếu diễn ra giữa các ngân hàng trong nhóm G12. Các ngân hàng này đều đang trong tình trạng dư thừa vốn, nên lãi suất giảm là điều tất yếu. Còn những ngân hàng nhỏ, dù có gặp khó khăn về thanh khoản cũng không thể vay được vốn trên thị trường này nếu không có tài sản đảm bảo”.
Điều đó cho thấy, lãi suất trên thị trường liên ngân hàng không phản ánh đúng thực chất vấn đề thanh khoản hiện nay của hệ thống ngân hàng. Thực tế, dù lãi suất liên ngân hàng giảm, lãi suất huy động vốn từ dân cư và các tổ chức kinh tế vẫn khá cao và các ngân hàng vẫn liên tục triển khai các chương trình khuyến mãi huy động vốn với giá trị khuyến mãi ngày càng tăng.
Đi tìm nguyên nhân
Phó tổng giám đốc phụ trách khối nguồn vốn và kinh doanh vốn của một NHTM có thế mạnh về nguồn vốn chia sẻ, thông thường, từ đầu năm, Ban Kiểm soát rủi ro tín dụng tại ngân hàng của ông sẽ đánh giá từng ngân hàng dự kiến có quan hệ trên liên ngân hàng thông qua các tiêu chuẩn khá cao như chỉ số tài chính, thanh khoản của ngân hàng, tỷ lệ vốn chủ sở hữu… để đưa ra những nhận định, chẳng hạn như, ngân hàng A có thể an tâm cho vay 10 tỷ VND thời hạn tối đa 1 tháng... Sau đó, khi ngân hàng A có nhu cầu vay tiền, nhân viên giao dịch chỉ cần dựa trên hạn mức đã được phép để giao dịch. Sau khi thống nhất được lãi suất, giá trị cũng như thời hạn khoản vốn, hợp đồng tiền gửi được ký kết và thực thi.
“Trước khi những khó khăn trong nền kinh tế xảy ra, chưa bao giờ xuất hiện các khoản nợ khó đòi trên thị trường liên ngân hàng. Nhưng với tình hình kinh tế khó khăn hiện nay, có những ngân hàng vay tiền trên liên ngân hàng, khi đến hạn, lại không xoay kịp tiền trả, liên tục khất nợ, xin gia hạn. Đó là điều bất thường trên thị trường liên ngân hàng và dẫn đến một tình trạng không bình thường trong giao dịch liên ngân hàng là những ngân hàng nhỏ và yếu khó có thể vay trên liên ngân hàng nếu không có tài sản thế chấp”, vị phó tổng giám đốc nói trên cho biết.
Do số liệu cụ thể khoản vay không được công bố, nên chưa bao giờ các khoản vay bị khất nợ, gia hạn nằm trong tỷ lệ nợ xấu được các ngân hàng chính thức công bố.
“Thông tin không chính thức cho biết, cộng theo giá trị tuyệt đối của từng ngân hàng, nợ lẫn nhau trên thị trường liên ngân hàng hiện vào khoảng 40.000 - 50.000 tỷ đồng, nhưng có thể khoản nợ xấu chính xác không lớn”, vị phó tổng giám đốc nói.
Tuy nhiên, dù với nguyên nhân nào đi nữa, việc ách tắc trên thị trường liên ngân hàng cũng gây ra nhiều hệ lụy cho bản thân hệ thống ngân hàng và rộng hơn là cả nền kinh tế.
Giải pháp khơi thông ách tắc
Trao đổi với Đầu tư Chứng khoán, lãnh đạo phụ trách nguồn vốn một ngân hàng lớn cho biết, vay mượn liên ngân hàng là dựa trên niềm tin, một khi anh sai hẹn, anh sẽ bị tẩy chay. “Luật chơi khắc nghiệt, nhưng phải tuân thủ”, vị lãnh đạo này nói.
Một chuyên gia kinh tế phân tích, việc các ngân hàng nhỏ bị “gạt” ra khỏi thị trường liên ngân hàng sẽ gây nhiều khó khăn cho các ngân hàng này. Do yếu về thương hiệu, mạng lưới, nên các ngân hàng nhỏ thường gặp nhiều khó khăn trong việc huy động vốn. Cộng với trình độ quản trị rủi ro còn nhiều bất cập, rủi ro thanh khoản của các ngân hàng này cũng rất cao. Nay, cửa cứu nguy thanh khoản là thị trường liên ngân hàng bị bít lại sẽ gây nguy hiểm cho các ngân hàng nhỏ. Cùng đường, họ buộc phải “sống chết” huy động vốn trên thị trường dân cư, kể cả lách luật thông qua các chương trình khuyến mại, thỏa thuận ngầm lãi suất với khách hàng.
Thực tế này chẳng những khiến hoạt động ngân hàng trở nên kém minh bạch, bất ổn hệ thống cũng vì thế gia tăng; mà còn cản trở lộ trình giảm lãi suất để hỗ trợ nền kinh tế. Bởi vậy, cần nhanh chóng khơi thông những ách tắc này.
Vị chuyên gia trên cho rằng, cho vay trên liên ngân hàng ách tắc dẫn đến “mạch máu” trong hệ thống ngân hàng không liên thông thì rất nguy hiểm. Câu chuyện này cũng đã từng xảy ra khi một số ngân hàng dư tiền rất lớn mà không cho vay ra hoặc cho vay với lãi suất cao ngất, trong khi có một số ngân hàng thiếu tiền trầm trọng, nhưng không thể tiếp cận được nguồn này.
Song vấn đề là bằng cách nào? TS. Nguyễn Trí Hiếu, chuyên gia ngân hàng nhìn nhận, hiện nợ xấu trên liên ngân hàng có tài sản thế chấp, nhưng việc giải quyết chưa được “bật đèn xanh”.
Đồng quan điểm này, các chuyên gia kinh tế cho rằng, trong thời điểm hiện nay, NHNN cần đứng ra cầm trịch, làm trọng tài để duy trì hoạt động trên thị trường liên ngân hàng. Với những ngân hàng quá yếu, NHNN có thể khoanh vùng và có biện pháp mạnh tay để xử lý.
“Nên chăng, NHNN không cần thiết phải đưa ra nhiều quy định mà chỉ cần có cơ chế để xử lý những ngân hàng nào thiếu tính kỷ luật. Thị trường liên ngân hàng thường không có luật định, mà hoạt động chủ yếu dựa trên niềm tin với nhau và cũng nên để thị trường tồn tại theo phương thức như vậy”, TS. Hiếu nhấn mạnh.
